امپریالیسم زبانی

مفهوم امپریالیسم زبانی

نویسنده: زهره اسماعیلی

امپریالیسم زبانی اصطلاحی است که توسط جامعه شناسان زبان (sociolinguists) معرفی شده است و مربوط می شود به اینکه بعضی از کشورهای بومی زبان انگلیسی (native) سعی در به انحصار درآوردن زبان انگلیسی برای خود و کاربران خویش داشته اند. بعبارتی کشورهایی مثل امریکا، انگلیس، استرالیا، نیوزیلند و چند کشور دیگر در گذشته آگاهانه در تلاش بودند تا از زبان انگلیسی به عنوان یک امتیاز استفاده کنند و بقیه کشورها را مطیع خود سازند و از این طریق ثروت و قدرت زیادی کسب کنند. در واقع نیاز کشورهای غیر بومی به زبان انگلیسی در عرصه علم و دانش و تکنولوژی دستمایه استعمار طلبی این کشورها در حوزه زبان بود، طوریکه بسیاری از منابع و کتب آموزشی و دانشگاهی توسط نویسندگان بومی زبان انگلیسی طراحی می شد که خود وسیله کامجویی سیاستمداران این کشورها بودند. 

همانطور که می دانیم زبان و فرهنگ دو مقوله وابسته به هم هستند. یعنی نمی توان زبانی را از فرهنگ مردم آن جدا کرد. از این نظر تمام مفاهیم زبانی در بستر فرهنگ تعبیر و تفسیر می شوند. لذا یکی از اهداف کشورهای مذکور این بود که از طرق فرهنگی بر دنیا مسلط شوند. گواه این مدعا حجم بالای مطالب و اطلاعات در دنیای علم و تکنولوژی است که به زبان انگلیسی نوشته شده است. حتی غالب کتابهای آموزشی زبان توسط دو کشور امریکا و انگلیس طراحی شده است که البته بسیار کارآمد و ارزشمند می باشند.

    نقش دانشمندان و متخصصین حوزه های مختلف در این میان بسیار تعیین کننده بوده است. زمانی زبان عربی زبان علمی دنیا بود به این خاطر که عمده تولیدات علمی دنیا توسط دانشمندان عرب زبان و مسلمان آن دوره صورت می گرفت و اروپا و امریکا قرون عقب ماندگی خود را طی می کرد.

     هدف من از پرداختن به این موضوع خوب یا بد بودن این پدیده و ابعاد مثبت و منفی آن از دیدگاه وطن پرستانه نیست، بلکه در نظر دارم چشم انداز درستی از این مساله سیاسی اجتماعی جهانی وابسته به زبان به خوانندگان ارائه کنم تا دید بازتری نسبت به نقش زبان انگلیسی در عرصه های جهانی داشته باشند.

     اتفاقی که این پنجاه سال اخیر در حوزه آموزش زبان افتاد این بود که انحصار طراحی کتابهای آموزشی عمدتا" در خدمت دو کشور امریکا و انگلیس افتاد و ما تنها مصرف کنندگان این کتابها و متدهای وابسته به این کتابها بودیم. تا اینجای کار خطر جدی احساس نمی شود اما پیامدهای ثانویه آن گسترده تر از این است. به عنوان مثال، در انحصار گرفتن امتیاز بومی زبان انگلیسی بودن باعث می شود تا مقالات علمی کشورهای غیر بومی مثل کشور ما با قوانین سخت گیرانه تری (بعضا نژادپرستانه) مواجه شوند طوریکه محققین جهان سومی به دشواری می توانستند راهی برای تولید علم در سطح جهانی باز کنند. حتی این نوع قضاوتها امروز هم در ژورنالهای خارجی توسط داوران اعمال می شود.

     پیامد دیگر سلطه گری زبان (linguistic hegemony) توسط بومیان زبان که به شکل وسیعی در جریان است دید منفی کاربران بومی انگلیسی نسبت به مهاجرین غیر انگلیسی زبان است که نتیجه غیر قابل انتظاری نیست و نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که به چشم انگلیسی زبانان ما طبقه پایین تر مصرف کننده زبانی انگلیسی هستیم.

     در مقابله با پروسه به حاشیه راندن کشورهای غیر بومی زبان انگلیسی، تلاشهای زیادی در جهت خنثی کردن این پدیده سیاسی-اجتماعی شده است. کاربران خارجی زبان انگلیسی از طرق گوناگون وارد عرصه تولیدات علمی شدند تا هویت خود را به عنوان کاربر زبان انگلیسی به عنوان یک زبان بین المللی به اثبات برسانند. طوریکه امروز زبان انگلیسی به عنوان یک زبان بین المللی توسط بسیاری از غیر بومیان انگلیسی بصورت مقبول در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد و دیگر صحبتی از تقلید لهجه استاندارد در عرصه های بین المللی مطرح نیست. 

    امروزه انگلیسی با لهجه مالزیایی، هندی، فارسی و دیگر لهجه ها در دنیا براحتی در محافل علمی بکار گرفته می شود و هویت این کاربران بین المللی به اثبات رسیده است. فراموش نکنیم که این در نتیجه تلاش افرادی است که به پدیده امپریالیسم زبانی حساس بوده اند و تلاش کرده اند تا اثرات نامطلوب آنرا خنثی کنند.

کانال تلگرام:

@learn-english-easilyyy